نقد و بررسی کمانچه خیام کاسه بزرگ دسته آبنوس آکبند
ساز کمانچه از جمله سازهای زهی-آرشه ای به شمار می رود. از سازهای ملی موسیقی ایران است و به علت وسعت صدای زیاد (بیش از چهار اکتاو) و همچنین ظرافت صدا ، در خاورمیانه و خاور دور نواختن آن بسیار معمول است و سابقه بسیار زیادی دارد. روح الله خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران، کمانچه را تکامل یافته ساز رباب می داند.
رخی از محققین حوزه موسیقی بر این باورند همه سازهای زهی که با آرشه یا همان کمان نواخته می شوند از روی ساز هندی موسوم به "راوانا استرون" ساخته شده است. پروفسور آلبرلاوینیاک در کتاب موسیقی و موسیقی دان ها نیز قدیمی ترین سازی که با آرشه نواخته می شده را راوانا استرون ذکر کرده است که در زمان راوانا پادشاه سیلان که در حدود 5 هزار سال قبل از میلاد می زیسته ، ابداع شده است.
در ایران نیز نخستین نشانههای تاریخی دربارهٔ کمانچه در کتاب موسیقی الکبیر اثر ابونصر فارابی در سده چهارم هجری دیده شدهاست، او در این کتاب از کمانچه با نام عربی آن، رباب یاد میکند. کمانچه در دوران صفویه و قاجاریه جزو سازهای اصلی موسیقی ایران بودهاست. نخستین صدای ضبطشده کمانچه به اوایل قرن بیستم میلادی بر میگردد.
ساز کمانچه به همت سازمان میراث فرهنگی در آذر ماه ۱۳۹۶ به ثبت جهانی در سازمان یونسکو رسید.
این ساز علاوه بر شکم، دسته و سر، در انتهای پایینی ساز، پایهای دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار میگیرد. نوعی از کمانچه معروف به کمانچه لری وجود دارد که پشت باز است و مردمان لر به آن «تال» میگویند.
کاسه ساز کروی و توخالی و معمولاً از جنس چوب توت است که به صورت ترکهای (تکههای باریک چوب که در کنار هم چسبانده میشود) ساخته میشود و مقطع نسبتأ کوچکی از آن در جلو به دهانهای اختصاص یافته و روی دهانه پوست کشیده شده و بر روی پوست، خرکی تقریباً شبیه به خرک تار و نه کاملا عمود بر سیمها قرار گرفتهاست. دسته ساز، لولهای تو پر است و بطور نامحسوس به شکل مخروط وارونه خراطی شدهاست. انتهای بالایی این لوله، توخالی و در طرف جلو شکاف دارد که نقش جعبهٔ گوشیها را مییابد. دسته فاقد پرده میباشد. سر ساز متشکل است از جعبه گوشیها که در دو طرف آن هر یک دو گوشی کار گذاشته شده و یک قبه که در بالای جعبه قرار گرفتهاست. طول ساز تا سر قبه حدود ۸۰ سانتیمتر است.
کوک کمانچه (نسبت فاصله سیمها به یکدیگر) در دستگاههای مختلف موسیقی ایرانی تفاوت میکند. معمولترین کوک برای دستگاهای ایرانی این است که سیمهای اول و دوم نسبت به هم فاصله چهارم (یا پنجم) داشته، سیم سوم یک اکتاو بم تر از سیم اول و سیم چهارم یک اکتاو بم تر از سیم دوم میباشد.
لازم است ذکر شود که در گذشته کمانچه دو سل دو سل کوک میشد اما پس از ورود ویلن به ایران، در کوک کمانچه تغییراتی ایجاد شد و امروزه این ساز همانند ویلن کوک و انگشتگذاری میشود.
حبیب –
کمانچه خیام بدون شک بهترینه این سازنده همه سازهاش عالیه من رفتم از نزدیک در یک گالری تست صدای این ساز رو گوش دادم و بعد از دنبای ساز خریدم چون قیمتش ۵۰۰ ارزونتر بود و راضی ام
donyayesaaz –
عرض سلام و ادب سپاس از مهرتان