درباره ملودیکا - دنیای ساز

برای خرید ملودیکا کلیک کنید

23 آذر 1399

“درباره ملودیکا بخونید“

ملوديكا يه ساز باديه زبانه آزاد، مثل سازدهني و ارگ كليساييه. صفحه كليد داره و با دميدن هوا داخل قطعه‌ی دهانی كه به يك طرف ساز متصل شده؛ نواخته می‌شه.

با فشار دادن هر كليد؛ سوراخ هوای اون باز می‌شه واجازه می‌ده هوا از اون عبور كنه و صدا توليد كنه. گستره‌ی صدایی ملوديكا، معمولا بين دو تا سه اوكتاوه. ملوديكا يه ساز كوچك و سبك و قابل حمله و استفاده ازش برای آموزش موسيقی هم خيلی رايجه؛ به خصوص توی آسيا.

شكل مدرن اين ساز توی اواسط قرن بيست توسط هوهنر (Hohner) ابداع شد. گرچه نمونه‌های مشابه اون توی ايتاليا از قرن نوزدهم، ساخته می‌شدن.

“تاريخچه”

سازهای بادی‌زبانه‌دار از هزاران سال پيش وجود داشتن و احتمالا ريشه‌های ملوديكا به چيزی شبيه به نوعی چنگ (mouth harp) كه از نی (يا زبانه) كه به يك قاب متصل بوده، تشكيل می‌شده و توی فرهنگ‌های مختلفی از سراسر دنيا پيدا شده.

این ساز با اسم Jew’s harp هم شناخته می‌شه.

توی مناطق مختلفی از دنيا دنيا وجود داشته و قدمت زيادی هم داره.

توی اين ساز زبانه توی دهن نوازنده قرار می‌گرفته و با انگشت به ساز زخمه زده می شده تا صدای نتی رو توليد كنه.

این تصویر، مربوط به نمونه‌ای است كه كشف نسبتا جديدی از منطقه‌ی سيبريه و قدمتش به 1700 سال قبل برمی‌گرده (از جنس دنده‌های حيواناتی مثل گاو يا اسب ساخته می‌شدن) و هنوز هم قابل نواختنه. در كنار يه نوازنده‌ی سيبريايی كه در حال نواختن نمونه‌ی جديدی از اين سازه.

تصوير بالا هم مربوط به يه مدل متاخرتر اما همچنان آنتيكه. Jew’s harp تصوير بالا مربوط به دوران ويكتوريا در انگلستانه و از جنس برنج ساخته شده.

صدای سازهای زبانه‌دار بيشتر با ويبراسيون زبانه به خاطر دميدن هوا توليد می‌شه تا خود عمل دميدن هوا. در طی زمان اين سازها پيچيده‌تر شدن و به ارگ‌ها (organs) و نی‌ها بامبو (bamboo pipes) با توانایی اجرای نت‌های‌ بيشتر، تبديل شدن.

نی‌های بامبو (bamboo pipes)

در اندازه‌های مختلف

توی شروع قرن نوزده، سازی به اسم پن‌هارمونيكون (panharmonicon)، از پاريس به آمريكا رسيد. اين ساز رو شخصی با نام جان مالزل (Johann Nepomuk Mläzel) ابداع كرده بود. هدف ساخت اين ساز، تقليد صدای بعضی ديگه از آلات موسيقی مثل : كلارينت (clarinet)، درام (drum)، باسون (bassoon)، هورن فرانسوی (French horn) بود. اين كار بايد به وسيله‌ی تركيبی از زبانه‌های آزاد، نی‌ها و دميدن ها، كه ساختار پن‌هارمونيكون بر اساس اون‌ها بود؛ انجام می‌شد.

ويليام ام. گودريچ (William M. Goodrich) يه سازنده‌ی ارگ آمريكایی بود؛ كه مسئول نمايش اين ساز در سر تا سر آمريكا توی‌ سال‌های 1811 و 1812 بود. توی سال 1824 او از طرف مالك موزه‌ی بويلستون هال (Boylston Hall) مسئول اين شد كه نمونه‌ی آمريكایی پن‌هارمونيكون رو بازسازی كنه.

جان مالزل، سازنده‌ی اين ساز يعنی‌پن‌هارمونيكون، از معاصرها و دوستان بتهوون بوده. ظاهرا بتهوون قطعه‌ی پيروزی ولينگتون (Wellington’s Victory (Op. 91)) رو نوشته تا با اين ساز اجرا بشه.

اين ساز اولين سازی بود كه مكانيسم اجرای‌اتوماتيك داشت، مشابه اركستراسيو‌ن‌ها (Orchestrion) كه بعدها ساخته شدن.

اين تصوير،‌ مربوط به تاريخ 25 می سال 1846 است.

توی همين زمان ارگ لپ (lap organ) توسط جيمز اچ. بازين (James H. Bazin) ارتقا پيدا می‌كرد. حدس‌های زيادی ‌وجود داره كه چه كسی برای ‌اولين بار ارگ كليسایی رو اختراع كرد و جواب دقيقی هم برای اين سوال نيست؛ اما هر كسی كه اون رو اختراع كرده، راه رو برای پيشرفت و اختراع سازهای مختلف ديگه‌ای‌از جمله ارگ لپ فراهم كرد.

ارگ لپ (lap organ)

اسم ديگه‌ی اون ملودين (melodeon) است، كه به اين اسم شناخته شده‌تر هم هست.

گفته می‌شه كه آبراهام پريسكات (Abraham Prescott) از كمپانی ارگ پريسكات، بعد از اختراع ارگ لپ توسط بازين؛ ملودين رو ساخته كه با اين اختراع دنيا يه قدم به ساخت ملوديكا امروزی نزديك‌تر شده.

هوهنر، ملوديكا و موسيقی پاپ

ملوديكا توی دهه‌ی 1950 يا اگه دقيق‌تر بخوايم بگم؛ طبق ديكشنری جديد موسيقی و موسيقی‌دانان گرو (The New Grove Dictionary of Music and Musician) توی سال 1959، توسط كمپانی هوهنر ساخته شد. اسم اوليه‌ای كه روی اون گذاشته بودن كيبورد هارمونيكا (keyboard harmonica) بود كه اسم ژاپنی كنهامو (kenhamo)، كه هنوز هم گاهی توسط شركت‌هایی مثل سوزوكی به كار می‌ره، از اون گرفته شده (اسم‌های ديگه‌ای كه براش به كار رفته، ملودی هورن (melody horn)، ملودين و يكی از اسم‌های‌ نسبتا رايج توی ژاپن پيانيكا (pianica) است كه توسط شركت ياماها استفاده شده.) البته اگه به ساختار و ظاهر ملوديكا نگاه كنيم؛ اسمی كه اون رو به بهترين نحو توصيف می‌كنه، كيبورد هارمونيكا است.

ملوديكا آلتو

توليد كمپانی هوهنر

مدل: HM-901

اين مدل از اولين ملوديكاها و توليد اون مربوط به دهه‌ی 1960 است.

محبوبت اين ساز زمانی زياد شد كه استيو ريش (Steve Reich) توی سال 1966 از ملوديكا توی يكی از قطعات خودش به نام “ملوديكا” استفاده كرد.

استيو ريش توی‌دهه‌ی 1980، در حال آهنگسازی

احتمالا بشه گفت اولين باری كه به ملوديكا به عنوان يه ساز موسيقيایی واقعی نگاه شد و استفاده‌ی جدی از اون شد؛ مربوط می‌شه به موزيسين آمريكایی سبك جاز، فيل مور جونيور (Phil Moore Jr) كه از ملوديكا توی آلبومی كه سال 1969 توسط آتلانتيك ركوردز، با اسم رايت آن (Right On) به بازار آمد؛ استفاده كرده بود.

اين ساز توی آهنگ‌های ‌محبوب زيادی ‌استفاده شده، اما حضور اون زياد مورد توجه قرار نگرفته. گروه‌های زيادی مثل اسيس (Oasis)، بل اند سباستين (Belle and Sebastian)، نيو اوردر (New Order)، رد هات چيلی ‌پپرز (Red Hot Chili Peppers)، جوی دويژن (Joy Division) و بيچ بویز (Beach Boys) توی آهنگ‌هاشون از ملوديكا استفاده كردن.

اگر اين اسم‌ها براتون جالب شده؛ اين‌جا قصد داريم كه چندتا از آهنگ‌های مهم و تاثيرگذار موسيقی پاپ رو كه ملوديكا هم توی اون‌ها نقش مهمی داشته رو معرفی كنيم.

1964 – جان لنون – Strawberry Fields Forever: سه سال قبل از اون كه اين آهنگ رسما منتشر بشه، جان لنون (از گروه بيتلز) مقدمه‌ای رو برای اون با ملوديكا اجرا می‌كنه. توی مستند چه اتفاقی داره می‌افته! (What’s Happening!)، ويديویی از اون پخش می‌شه.

1966 – كينكس (The Kinks) – Sunny Afternoon: دو سال بعد وقتی گروه كينكس داشت ورژن استوديویی آهنگ Sunny Afternoon رو ضبط می‌كرد؛ اعضای گروه به اين نتيجه رسيدن كه يه چيزی توی آهنگ كمه و از نيكی هاپكينز (Nicky Hopkins) موزيسين كمك خواستن و توی قست‌هایی براشون با ملوديكا اجرا كرد. تشخيص اين كه او از چه ملوديكایی استفاده كرده، سخته، اما صدا شبيه به ملوديكای ملوديون سوزوكی (Suzuki melodeon) است.

1969 – بيچ بويز – Cabin Essence: در مورد اين آهنگ صحبت‌های ريادی شده كه آيا سازی كه توی اون استفاده شده، ملوديكا هست يا نه. چون توی اسامی با عنوان نوازنده‌ی آكاردئون ذكر شده. به هر حال اگه اين آهنگ دوباره امروز قرار بود كه اجرا بشه؛ فقط يه ساز بود كه می‌تونست اين صدای خاص رو ايجاد كنه و اون هم ملوديكا بود.

1982 – آگوستو پابلو (Augustus Pablo) –Java: آگوستو پابلو احتمالا معروف‌ترين نوازنده‌ی ملوديكا در طول تاريخ ملوديكا باشه. پابلو توی سبك رگی (reggae) اجرا می‌كرد و نوازنده‌ی خودآموخته‌ی جامايكایی بود و آلبوم ملوديكای اون توی سال 1974 منتشر شد. معروف‌ترين آهنگش جاوا ست. او ملوديكاهای مختلفی رو نواخته اما نمونه‌ای كه توی اجرای زنده‌ی اين آهنگ توی 1986 استفاده كرده، ملوديكای سوزوكی مدل M32C است.

1985 – نيو اردر – Love Vigilantes: توی شروع آهنگ يه سولوی چشمگير با ملوديكا اجرا می‌شه و با اين كه نمی‌شه دقيق گفت چه مدليه،‌ اما احتمالا بتونين صدای‌مشابه‌ش رو با ملوديكای‌ Yamaha Pianica به دست بيارين.

2001 – كلاينت ايست‌وود – Gorillaz: يه پروژه‌ی انيميشنه كه ديمن البارن (Damon Albarn) توی اون ملوديكا اجرا می‌كنه؛ صدای ملوديكا از دقيقه‌ی 1:43 وارد می‌شه. غير ممكنه كه بفهميم دقيقا چه مدل ملوديكایی رو استفاده می‌كنه؛ اما احتمالا بشه با صدای Yamaha P37D مقايسه‌ش كرد.

“انواع ملوديكا”

ملوديكاها اساسا بر اساس دامنه‌ی صوتي‌شون تقسيم‌بندی می‌شن و با توجه به تغيير دامنه‌شون، شكلشون هم كمی‌تغيير می‌كنه.

ملوديكاهای‌آلتو (alto) و سوپرانو (Soprano) نسبت به ملوديكاهای تنور (tenor)، صدای زيرتر و ضخامت كمتری دارن. بعی از اون‌ها طوری طراحی شدن كه همزمان با دو تا دست نواخته بشن كه در اين صورت دست راست كليدهای‌سفيد و دست چپ، كليدهای سياه رو می‌نوازه. بقيه هم مثل ملوديكاهای‌ تنور نواخته می شن. برای‌اجرا با ملوديكاهای تنور هم می‌شه از دو دست استفاده كرد. برای‌ اين كار بايد به قطعه‌ی دهانی يه لوله وصل كنين و بعد ملوديكا رو جلوی خودتون قرار بدين.

دو شيوه‌ی نواختن ملوديكا با هر دو دست. اولی با اتصال لوله و قرار دادن ملوديكا روی يه سطح جلوی نوازنده و دومی توی دست گرفتن و اجرا با اون، كه اين شيوه، فقط برای ملوديكاهای آلتو و سوپرانو ممكنه.

بايد گفت كه ملوديكاهای باس هم توليد می‌شن؛ اما نسبت به سه تا مدل ديگه‌ای كه گفتيم خيلی كمتر معمول هستن.

در مورد آكوردينا (Accordina) هم بايد بگيم كه يه جور ملوديكا به حساب ميان. آكوردينا ها به طور كلی ‌از فلز ساخته می‌شن و از همون مكانيسمی ‌استفاده می‌كنن كه ملوديكاها به طور سنتی استفاده می كنن. توی اون‌ها، كيبورد با يه صفحه كليد با آرايش دكمه‌ای، مثل كليدهای كروماتيكی كه آكاردئون‌ها دارن؛ جايگزين شده.

ريچارد گاليانو (Richard Galliano)

در حال نواختن آكوردينا

در كنار اكثر ملوديكاها كه از جنس پلاستيك ساخته می‌شن؛ ملوديكاهای چوبی هم وجود دارن. مثلا كمپانی ساند الكترا (The Sound Electra corporation) نمونه‌ای از اين ملوديكاهای چوبی ‌رو توليد می‌كنه كه از ملوديكاهای پلاستيكی صدای گرم‌تری رو توليد می‌كنن.

كمپانی ديگه‌ای هم به نام كمپانی‌آكاردئون ويكتوريا (The Victoria Accordion company) توی كستل‌فيداردو (Castelfidardo) ايتاليا وجود داره كه يه سری ملوديكاها و آكورديناهای‌چوبی توليد می‌كنه كه با اسم تجاری ويبراندونئون (Vibrandoneon) به بازار عرضه می‌شن.

ويبراندئون

توليد كمپانی ويكتوريا

مدل: vb600

“ملوديكا بخريم”

چطوری بهترين ملوديكای مناسب رو انتخاب كنين؟

ملوديكاها توی مدل‌های مختلفی‌توليد می‌شن و هركدومشون برای يه هدفی ساخته می‌شن. قبل از اين كه بخواين يكی رو انتخاب كنين، بايد تمام جوانبش رو در نظر بگيرين. ما يه سری از اين تفاوت‌ها رو بررسی می‌كنيم كه ممكنه شما در مورد هر كدوم ترجيح خاصی داشته باشين. اين تفاوت‌ها تاثيرات زيادی‌روی ساز شما داره؛ مثل اين كه به چقدر هوا برای‌نواختنشون احتياج دارين يا اين كه چقدر می‌شه باهاشون يه نت رو نگه داشت.

اندازه و اكتاو

ملوديكاهایی كه وجود دارن گستره‌ی صوتی دو يا سه اكتاو رو دارن. صدای خيلی از مدل‌های ‌مبتدی دو يا دو و نيم اكتاو رو پوشش می‌ده و بهترين ملوديكاها برای نوازده‌های حرفه‌ای، گستره‌ی صوتی سه اكتاو رو دارن. اگه دنبال يه ساز مبتدی می‌گردين كه ساده باشه و بتونين باهاش ملودی‌هایی كه می‌تونين رو اجرا كنين، دو اكتاو براتون كافيه. اما كسانی كه دنبال يه ساز حرفه‌ای ‌می‌گردن مدل‌هایی كه سه اكتاو دارن، گزينه‌ی مناسب‌شونه، چون اين جوری آكوردهای بيشتری رو می‌تونن اجرا كنن و برای‌ اجرای ‌قطعه‌های ‌پيچيده‌تر بهش احتياج پيدا می‌كنن.

طرح‌بندی كليدهای ملوديكا برای يه ملوديكا با سه اكتاو (36 كليد)

زير و بمی صدا

سوپرانو: زيرترين صدا رو بين تمام ملوديكاها داره. می‌تونين برای نواختن كليدها از هر دو دستتون استفاده كنين. خيلی از اون‌ها هم كنارشون يهلوله دارن كه اگر خواستين اون رو روی سطح جلوتون بذارين و بعد با دو دست با استفاده از كليدها، اجرا كنين.

آلتو: يه كم از سوپرانو بم‌تره و به تقريبا به همون اندازه‌ی ملوديكا‌های‌ سوپرانو، رايجه. می‌تونين اون رو با دو دستتون اجرا كنين يا مثل ملوديكاهای‌تنور، فقط با يه دست.

تنور: صدای بم‌تر و عميق‌تری ايجاد می‌كنه. می‌تونين اون رو با يه دست نگه دارين و با دست ديگه با كمك كليدها اجرا كنين. البته خيلی از مدل‌ها اين امكان رو دارن كه به قطعه‌ی دهانی‌ اون‌ها يه لوله وصل بشه و شما بتونين سازتون رو برای اجرا، روی يه طح جلوتون بذارين.

باس: از تمام مدل‌ها صدای بم‌تری داره و می‌شه گفت، استفاده از اون خيلی نامعموله.

بهترين مواد سازنده‌ی ملوديكا

اكثر ملوديكاها از پلاستيك ساخته می‌شن، اما مواردی‌ هم هستن كه از جنس چوب ساخته شدن. مدل‌های خيلی‌ زيادی ‌توی بازار وجود دارن كه از پلاستيك مرغوب ساخته شدن اما به هر حال موزيسين‌هایی هم هستن كه مدل‌های چوبی‌رو ترجيح می‌دن كه دليلش هم صدای عميق‌تريه كه سازهای چوبی توليد می‌كنن.

بهترين راه استفاده از ملوديكا

بهترين ملوديكا برای‌شما به استفاده‌ی شما از ملوديكا بر می‌گرده.

برای مبتدی‌ها: يه نمونه‌ی سادهی دو اكتاوی بهترين گزينه برای‌شروعه. به شما اجازه می‌ده كه ساختار و نحوه‌ی كار ساز رو ياد بگيرين؛ بدون اين كه لازم باشه پول زيادی‌ هزينه كنين.

برای استفاده‌ی حرفه‌ای: يه نمونه‌ی باكيفيت‌تر و سه اكتاوی گزينه‌ی خوبی‌ می‌تونه باشه. سازهای‌كه كيفيت بهتری دارن، مشخصا قيمت بالاتری هم دارن و رزونانسی كه صدای اون‌ها در مقايسه با مدل‌های‌ارزون ايجاد می‌كنه؛ ارزش اين هزينه رو داره. پس اگه می‌خواين سال‌ها از سازتون استفاده كنين، بهتره كه اون رو باكيفيت بالاتری بخرين.

برای گروه نوازی: اگه می‌خواين با يه گروه يا برای يه گروه اجرا كنين؛ گزينه‌ی خوبيه كه از هر نمونه يكی بگيرين. اين جوری گستره‌ی صدایی بيشتری برای‌اجرا در اختيار دارين. وقتی برای گروه، ملوديكای‌تنور و سوپرانو می‌خرين، سعی كنين مدل‌هایی رو انتخاب كنين كه صدای‌ نرم‌تری داشته باشن اين كمك می كنه كه زمانی كه تمام گروه با هم اجرا می‌كنن؛ نويز كمتری ايجاد بشه.

برای‌اجرای‌تك نفره: اگه می‌خواين از ملوديكا برای‌اجرای‌ سولو استفاده كنين؛ رنج صدای‌اون كاملا به سليقه‌ی خودتون بستگی‌ داره. يه ملوديكا با صدای‌ تميز و رزونانس خوب انتخاب كنين، اين بهتون كمك می‌كنه تا هم ملودی‌ها و هم آكوردها رو بهتر اجرا كنين.

“ملوديكا به عنوان پيش‌ نياز”

ملوديكا برای‌بچه‌ها و برای بزرگسال‌هایی كه تا حالا كاری با موسيقی‌نداشتن، ساز عالی‌ای به حساب مياد. تركيب ساز شصتی‌دار و ساز بادی بودن اون، كمك خوبی به يادگيری موسيقی می‌كنه.