برای خرید سازدهنی کلیک کنید
29 مهر 1399
"درباره سازدهنی (هارمونیکا) بخونید"
سازدهني، يكي از سازهای خانوادهی سازهاي بادي محسوب ميشه. اين ساز سه اسم مختلف داره. كلمهی سازدهني كه ما ازش استفاده میكنيم؛ ترجمهی Mouth organ هست و غير از اين با دوتا اسم ديگه هم شناخته ميشه. اون اسمها هارمونيكا (Harmonica) و هارپ فرانسوي (French Harp) هستن، كه توي فارسي ما از هارمونيكا هم استفاده میكنيم. سازدهنی از خانوادهی سازهای بادي محسوب ميشه و رنگ صداهای مختلف رو میتونه اجرا كنه. سازدهني با بعضي از سبكهای موسيقی آمريكايی رابطهی نزديكي داره؛ از جمله: بلوز(Blues)، فولك (Folk)، راك (Rock)، جاز (Jazz) و كانتري (Country). اما با اين حال بايد توي شرق و سالها قبل دنبال ريشههای اين ساز بگرديم. اگه چيزي حدود 4500 سال به عقب برگرديم؛ يعني حدود 2500 قبل از ميلاد، میتونيم سازي سنتي رو به نام شنگ (Sheng) توي چين ببينيم كه احتمالا بايد اون رو قديمیترين ريشهی سازدهني يا هارمونيكا بدونيم. براي قرنها، سازهای بادی نیمانند توي شكلها و اندازههای مختلفی در سراسر جنوب شرقی آسيا، از فيليپين و تايلند و بعد هم توي ژاپن و كره گسترش پيدا كردن. البته تقريبا تا قرن هجدهم طول كشيد تا مسافرهايی كه از شرق آسيا به اروپا میرفتن، اين دست سازها رو با خودشون به اونجا ببرن.
ساز شنگ (به شكل ژنگ "Zheng" هم نوشته میشه)،كه میتونيم اون رو ريشهی هارمونيكا بدونيم. اين ساز يكی از قديمیترين انواع سازهای شناخته شده توی دنياست و همينطور يكی از قديمیترين سازهای چينی. اين ساز، جز سازهای بادی حساب ميشه و از لولههای عمودی تشكيل شده و يه ساز پليفونيكه.
از شنگ توی انواع اپراهای چينی استفاده میشه و اخيرا برای تكنوازی هم روز به روز داره محبوبيت بيشتری پيدا میكنه.
از قديمیترين نمونههایی كه از اين ساز پيدا شده كه مربوط به دورهی امپراطوري هان میشن و ازشون توی موزه نگهداری میشه.
اولين هارمونيكايی كه میدونيم توي اروپا ساخته شده، در سال 1820 و به دست يه سازندهی آلمانی و جوون به اسم فردريك بوشمان (Friedrich Buschmann) بوده. بوشمان اسم سازي كه ساخته بود رو اورا (Aura) يا ماندئولين (Mundaeoline) گذاشت. پنج سال بعد، يعني توي سال 1825، يه اتفاق مهم افتاد؛ جوزف ريشتر (Joseph Richter) اولين هارمونيكای مدرن دياتونيك رو با هر دو نت دمشی (blow note) و مكشی (draw note)، طراحی و توليد كرد. افراد مختلفي در طول تاريخ اروپا به تكامل و پيشرفت سازدهني كمك كردن از جمله: ماتياس هوهنر (Matthias Hohner) كه ساعتساز و تاجر موفقی بود كه انقلابي توي ساخت هارمونيكا به وجود آورد.
کريستين فردريش لودويك بوشمان – اولين سازندهی سازدهنی
با اين كه اسم هوهنر با هارمونيكا همراهه؛ او نه سازدهنی میساخت و نه حتي خوب سازدهني میزد، او به سادگی يه تاجر بزرگ توي زمان و مكان مناسب بود. هوهنر تجارتش رو توي سال 1857 حدود سي سال بعد از اولين سازندهی سازدهني توي وينِ اتريش، شروع كرد. او به سرعت تمام شركتهای رقيب رو خريد و سال 1862 يعني فقط 5 سال بعد از افتتاح كمپانيش، اولين هارمونيكاهای هوهنر رو به امريكا صادر كرد. بعدها زماني كه چهار پسرش جانشينش شدن، اين شركت بسيار بزرگتر شده و هر سال بيشتر از چهار ميليون هارمونيكا توليد میكرد و بيشتر از هزار كارگر داشت. موفقيت هونر باعث شد كه محبوبيت سازدهني بيشتر بشه و به راحتی در دسترس باشه تا افراد جديدي كه به اين ساز علاقهمند ميشدن، بتونن به راحتي اون رو تهيه كنن. به اضافهی همهی اينها، هوهنر باعث پيشرفتهای مختلفی در ساخت سازدهني شد كه براي تركيب شدن سازدهني با سبكهای مختلف موسيقی بسيار مهم بودن.
سال 1896 ساز دهني مارين بند (Marine Band) معرفی شد و به دليل قابليتهایی كه از نظر تونال داشت به يكی از سازهای اصلی براي سبكهاي جاز و بلوز تبديل شد. كار كمپانی هوهنر اين جا تموم نشد.
هارمونيكا هوهنر – مدل marine band – توليد سال 1896 – اين سازدهنی در اصل با عنوان بلوز هارپ ساخته شد. هنوز هم تقريبا با همون طراحی و شيوه ساختش ادامه داره.
سال 1910 اونا هارمونيكای كروماتيك رو معرفی كردن. توي اين دوران كه سازدهني محبوبيت بيشتري پيدا میكرد و توي گروههای مختلف جاز و بلوز ازش استفاده میشد؛ اولين باري بود كه نوازندهای به خاطر نواختن هارمونيكا مورد توجه قرار میگرفت. يكي از تاثيرگذارترين نوازندههای هارمونيكا توي دوران اوليهی بلوز، دفورد بيلی (Deford Bailey) بود كه از سال 1927 به طور مداوم در برنامهی Grand Ole Opry شروع به اجرا كرد. دفورد بيلی توي يه خانوادهی موزيسين به دنيا اومد و از كودكي با موسيقی آشنا بود. به جاي اسباب بازی، پدرش از سه سالگی بهش هارمونيكا داد. او براي مدتي به عنوان اوپراتور آسانسور كار ميكرد تا كمكم به عنوان يه نوازندهی مطرح سازدهنی شناخته شد و بهش لقب جادوگر هارمونيكا (harmonica wizard) رو داده بودن. توي همين زمان يه هارمونيكا نواز خوب ديگه داشت كمكم خودش رو نشون میداد.
تصويری از دفورد بيلي روی جلد مجلهی مترو موزيك و اشاره به اجرا و درخشش توی برنامهی Grand Ole Opry
جان لی ويليامسون (John Lee Curtis Williamson) بود كه بيشتر با اسم سانی بوی (Sonny Boy) شناخته میشد. اولين قطعهاي كه او توي سال 1937 ضبط كرد، پيشگام راهی شد كه توسط نوازندههای مدرن هارمونيكا ادامه داده شد. برای سی سال بعد علاقه و درخواست برای موسيقي بلوزِ هارمونيكا بيشتر و بيشتر میشد. سال 1947 موفقترين قطعهی هارمونيكا در طول تاريخ توسط جري مورد (Jerry Murad) ضبط شد. او آلبومی با اسم Peg O’ My Heart ضبط كرد كه نه ميليون نسخه از اون فروش رفت.
كاور آلبوم Peg O’ My Heart – 1947
يكی از موفقترين آهنگهای هارمونيكای طول تاريخ كه جری مورد اون رو ضبط كرد؛ توی اين آلبوم قرار داره.
يكي ديگه از افرادی كه در زمينهی نواختن هارمونيكا پيشگام بود، توي سال 1952 با اسم ليتل والتر (Little Walter) به صحنه اومد. او يكی از بهترين نوازندههای سازدهنی تاريخ شيكاگو بود و قطعههايی مثل Juke ضبط كرد كه توي زمان خودشون صدر جدول فروش آر اند بي (R&B) قرار گرفتن. او اولين بار از صدای آمپلیفاي شدهی هارمونيكا استفاده كرد.
ليتل والتر يكی از اعضای اصلی موسيقی بلوز توي شيكاگو بود و به همين خاطر با گروههای زيادی كار كرده بود. اما روي صحنه به دليل وجود سازهايی با صدای خيلی بلندتر مثل گيتار الكتريك، تحت فشار قرار میگرفت و برای همين دست به نوآوری زد تا برای اين مشكل راه حلی پيدا كنه. راه حل او استفاده از ميكروفون بود. او توی دستش همراه با هارمونيكا يه ميكروفون هم میگرفت. با اين كار او میتونست صدا رو تقويت كنه و جلوههای صوتي جديدي رو هم ايجاد كنه.
اگه كمی جلوتر بريم، اواسط دههی 1960 ميلادي، هارمونيكا همچنان به محبوبتر شدن ادامه میداد و افراد و گروههای مهمی توي موسيقی مثل سمی ديويس (Sammy Davis Jr)، جانی كش (Johnny Cash) و گروه بيتلز (The Beatles)، خيلي روی اين موضوع تاثيرگذار بودن. همينطور كه محبوبيت و موفقيت سازدهنی بيشتر میشد؛ تكنيكهای جديدی هم برای نوازندگی اون ابداع میشد. توی دههی 1970، هاوارد لوی (Howard Levy) تكنيك جديدی به اسم اُور بلو (overblow) رو معرفی كرد. اين تكنيك انقلابی توی نوازندگی هارمونيكا به حساب مياومد كه با كمك اون میشد تمام نتهای يه گام روي هر كليدی رو با يه هارمونيكای دياتونيك ساده نواخت. توی سن نوزده سالگی هاوارد با استفاده از سری اور بلو و اورد دروها (overdraws) میتونست هارمونيكای دياتونيك رو به عنوان يه ساز كاملا كروماتيك بنوازه؛ كه اين واقعا يه پيشرفت غيرمنتظره بود. با علاقهای كه هاوارد نسبت به هارمونيكا و كشف چيزهای جديد داشت؛ هارمونيكا رو از چهارچوب معمول خودش توي موسيقی بلوز بيرون برد و سراغ سبكهای مختلفي از موسيقی مثل: جاز، كلاسيك، شرقي، لاتين و خيلي از سبكهای ديگه رفت. او همين طور به كشف بيشتر در مورد سازدهنی ادامه داد و امروز به عنوان بزرگترين نوازندهی هارمونيكا شناخته میشه.
اواخر قرن نوزده، توليد سازدهنی تبديل به يه تجارت خيلی بزرگ شد. طراحهای جديد همچنان توي قرن بيستم به بازار میاومدن؛ مثل: هارمونيكای كروماتيك (اولين بار توسط كمپانی هونر توی سال 1924 عرضه شد)، هارمونيكای باس و هارمونيكای آكورد.
بريدهای از روزنامه و تبليغ كمپانی هوهنر براط اولين هارمونيكای كروماتيك توليد اين كمپانی
قرن بيست و يك طرحهای بنيادی و جديدی برای سازدهنی ارائه شد و اين كار هنوز هم ادامه داره. از اين دسته ميشه به مدلهای پايين اشاره كرد:
Suzuki Overdrive – مدل MR-300
هارمونيكا هوهنر – مدل XB-40
هارمونيكای هريسون مدل B-Radical
سازدهنیهای دياتونيك در درجهی اول برای موسيقی آلمانی و موسیقیهای فولك اروپايی طراحی شدن و توی اين سبكها خيلی موفق عمل كردن. با گذشت زمان مشخص شد كه طراحی اوليه میتونه خودش رو با سبكهای ديگهی موسيقی هم تطبيق بده. هارمونيكا تقريبا از همون اولی كه توليد شد، يه موفقيت بود. الان قلب توليد سازدهنی از آلمان كه اولين توليدكنندهی اون بود، توي جاهاي مختلفی پخش و شركتهای زيادي اين ساز رو توليد میكنن اما اين توليدكنندهها بازده و كيفيت خوبی رو ارائه میدن. از جملهی اين شركتهای بزرگ در آلمان (سیدل و هونر – تولید کنندهی غالب توی دنيا-) ، ژاپن (سوزوکی، تومبو – تولید کنندهی سازدهنی محبوب لی اوسکار- و یاماها كه تا دههی 1970 هارمونیکا میساخت)، چین (هوانگ، ایست تاپ ، جانسون ، لئو شی، سوان، AXL ) و برزیل (هرینگ، خم).
ایالات متحده دو سازندهی سازدهنی مهم داشت و هر دو در یونیون ، نیوجرسی مستقر بودن؛ يكی شركت گنوس هارمونيكا و Wm كه هر دو شركت كار خودشون رو متوقف كردن. بعد از اونها هم شركت هريسون بود كه تا سال 2011 به كار خودش ادامه داد، اما شركتی كه هريسون رو خريد در حال بررسی توليد سازدهنی، مخصوصا مدلهايی مثل بي راديكال هست.
"اجزای هارمونيكا"
قسمتهای اصلي هارمونيكا شانه، صفحهی زبانهدار و صفحهی پوشاننده هستن.
شانه (Comb): قسمت اصلی بدنه شانه است كه وقتی با صفحهی زبانهدار مونتاژ ميشه، محفظههايی برای هوا ايجاد میكنه. اصلاح شانه ممكنه به دليل شباهت اين قسمت از سازدهنی با شانهی مو باشه. شانههای هارمونيكا به طور سنتی از چوب ساخته میشدن اما حالا از پلاستيك (ABS) يا فلزهايی مثل تيتانيوم برای سازهای پيشرفته استفاده میشه. بعضی مدلهای مدرن و آزمايشی از نظر سيستم هدايت هوا به شكل پيچيدهای كار میكنن. در مورد اين كه جنس شانه روی لحن صدای ساز تاثير ميذاره يا نه بين نوازندهها اختلاف هست. کسانی که مخالف اين نظر هستن، دليلشون اينه که برخلاف تابلوی صدای پیانو یا قطعه بالای ویولن یا گیتار، شانهی سازدهنی به اندازه کافی بزرگ نیست و نمیتونه به اندازهی کافی آزادانه رزونانس كنه تا تغيير زيادي توي صدا ايجاد كنه. اما كساني كه فكر میكنن اين تاثير وجود داره؛ كسانی هستن كه به گوش خودشون و چيزي كه میشنون اعتماد میكنن. با اين كه اختلافات كمی وجود داره؛ صاف بودن سطح شانه و تنگ بودن قسمتی كه هوا توي اون هدايت میشه، میتونه تاثير قابل توجهی روی تن صدا و قابليتهای نواختن ساز بذاره. مزيت اصلی اين كه شانه از يه مادهی خالص درست شده باشه، اينه كه دوام بيشتري داره. به طور مشخص، يه شانهی چوبی میتونه رطوبت نفس نوازنده رو بگيره و با زبون نوازنده تماس پيدا كنه. اينها میتونه باعث اين بشه كه شانه كمی منبسط بشه و نواختنش كمی ناخوشايند بشه و بعد منقبض بشه و هدايت هوا توی ساز رو دچار مشكل كنه. برای حل اين مسئله، راه حلهای مختلفی ارائه شده و از چوبهای مختلفی استفاده شده. يه مشكل جدیتر در مورد شانههای چوبی، مخصوصا برای سازدهنیهای كروماتيك، به دليل اين كه تقسيم كنندههای نازكي توي اونا قرار داره؛ اينه كه اين منبسط و منقبض شدنهای متوالی میتونه باعث به وجود اومدن تركهایی روی شانه بشه. نوازندهها برای رفع اين مشكل تلاش میكنن و خيلی از اونها براي اين كه ساز كمی منبسط بشه، اون رو داخل آب فرو میبرن. هارمونيكاهای شانه چوبی مدرن كمتر دچار اين انقباض و انبساطها ميشن؛ اما با اين حال خيلي از نوازندههای مدرن هنوز هم سازهای خودشون رو، به خاطر تاثيري كه رو تن صدا و اجرا نتها داره، داخل آب میكنن.
شانهی سازدهنی
صفحهی زبانهدار (Reed plate): صفحهای كه روی اون زبانهها قرار گرفتن. زبانهها معمولا از جنس برنج ساخته میشن، اما گاهی براي ساختشون از فولاد و آلمينيوم و پلاستيك هم استفاده میشه. زبانهها به صورت تكی روی صفحه، پرچ میشن؛ البته گاهي هم براي وصل كردنشون، اونها رو جوش میدن يا پيچ میكنن. زبانههای كه توی سمت داخلی صفحهی زبانهها (داخل محفظهی هوای شانه) قرار گرفتن؛ به دمش پاسخ میدن و اونهايی كه در سمت خارجی قرار گرفتن به مكش. توي بيشتر سازدهنيها زبانهها پرچ يا پيچ میشن اما هنوز چند تا كمپانی هستن كه از شيوهی سنتی ميخ كردن استفاده میكنن. بعضی هارمونيكاهای جديد هم هستن كه برای اونا دست به تجربههای تازهای زده شده و توی اونا زبانهها در اثر تنش سر جای خودشون نگه داشته میشن. تمام هارمونيكاهای آمريكایی كه توی دورهی جنگ جهانی دوم ساخته شدن، از اين دست بودن. يه استثنای قابل توجه كه توی طراحی صفحهی زبانهها وجود داره؛ طراحي ای هست كه فين مگنوس (Finn Magnus) تویسال 1950 انجام داده. توی اين طرح زبانهها و صفحهی زبانهدار از يه پلاستيك يه تكه ساخته شدن. اونا يا به همین شكل قالب گرفته میشدن يا با چسب به شكل دائمی به هم چسبونده میشدن.
صفحهی زبانهدار هارمونيكای دياتونيك، يكي از انواع مختلف هارمونيكاها
صفحات پوشاننده (Cover plates): اين صفحهها معمولا از جنسهای فلزی ساخته میشن و صفحهی زبانهدار رو میپوشونن. البته گاهی از چوب و پلاستيك هم برای ساختشون استفاده میشه. اين صفحهها روی كيفيت صدايی كه سازدهنی توليد میكنه تاثير زيادی میذارن. شركتهای سازنده براي هارمونيكا از دو نوع صفحهی پوششی استفاده میكنن. نوع اول؛ طراحی سنتی از جنس فلزات يا پلاستيك كه به سادگی كارش اينه كه همه قطعات رو سر جای خودشون و كنار هم حفظ كنه. نوع دوم؛ طراحی پيوستهای داره كه باعث میشه سازدهنی بتونه صدای بلندتری توليد كنه، مثل مدلهای
Hohner Meisterklasse، Super64 و Suzuki Promaster و SCX.
سازدهنی هوهنر – مدل Hohner Meisterklasse – صفحهی پوشاننده اين مدل جوری طراحی شده تا سازدهنی بتونه صدای بلندتری رو توليد كنه.
براساس اين دو نوع طراحی، طراحیهای مدرن ديگهای برای سازدهنیهایی مثل: Hohner CBH-2016 chromatic و Suzuki Overdrive diatonic هم انجام شده كه صفحهی پوششی پيچيده تری دارن كه امكان عملكردهای خاصی رو به اونا ميده. اواخر قرن نوزده و اوايل قرن بيست، بعضی از هارمونيكاها به شكل غير معمولی، ويژگیهای خاصی روی صفحههای پوشانندهشون داشتن. مثلا بعضیهاشون زنگولههایی داشتن كه با فشار دادن يه كليد صدا توليد میكرد.
صفحه پوشاننده سازدهنی هوهنر – مدل Special 20
ويند سيور (Wind-saver) يا بادگير: ويندسيورها، دريچههای يك طرفهاي هستن كه از جنسهای انعطاف پذير و ارتجاعی مثل: نوارهای نازك پلاستيكی، چرم و يا تفلون ساخته شدن و سمت ديگهی صفحهی زبانهدار قرار میگيرن. اگه زير درپوش يا كاور پليت رو نگاه كنين، نوارهایی رو میبينین كه سفيد يا برنزی هستن و از نظر شكل و اندازه مثل زبانهها. معمولا میتونين اونا رو توی هارمونيكاهای كروماتيك، هارمونيكاهای آكورد و اكتاو پيدا كنين.
ويند سيور هارمونيكا
كاربرد ويندسيورها براي وقتيه كه دوتا زبانه از يه سوراخ هوا استفاده میكنن؛ يعنی يه زبانهی دمشي و يه زبانهی مكشي. زمانی كه نوازنده يكی از نتها رو میخواد بنوازه، مقداری از هوا كه وارد زبانه دمشی شده، از اطرافش عبور میكنه كه نقشی توی توليد صدای زبانهی دمشی ندارن. توی سازدهنیهای دياتونيك اين نشتهوا كمه و مشكلی هم ايجاد نمیكنه حتي برای اجرای تكنيك بندينگ (Bending) مفيد هم هست. اما اين مسئله برای سازدهنیهای آكورد مشكل ايجاد میكنه؛ چون توی اونها جريان هوا معمولا همزمان از روی هشت زبانه عبور میكنه و اين جوري ميزان نشتی هوا، چهار برابر يه سازدهنی دياتونيك ميشه. توی ساز دهنیهای كروماتيك هم چون قطعه دهنی و مجموعهی تيغهها وجود داره، هدر دادن و نشتی هوا بيشتره و برای همين ويندسيور بايد حتما وجو داشته باشه تا اين هدر رفت هوا رو كم كنه و به نوازنده برای نواختن ساز كمك كنه.
هارمونيكای هوهنر – مدل XB-40
اين مدل كه ديگه توليدش متوقف شده، از سيستم متفاوتی استفاده میكنه. توی اين ساز دریچهای قرار دادن تا نه فقط زبانههای منفرد رو جدا كنه، بلكه كاری میكنه تا تمام زبانهها جدا بشن.
قطعهی دهنی (Mouthpiece): اين قطعه بين محفظهی هوا و دهن نوازنده قرار داره. قطعهی دهنی میتونه به شانه وصل باشه و به صورت يكپارچه ساخته بشه يا بخشي از صفحهی پوشاننده باشه يا ممكنه به صورت يه قسمت جداگانه طراحي و ساخته بشه و با پيچ محكم بشه. توی بيشتر سازدهنی ها سعی شده اين قطعه رو هرچه بيشتر با يه حالت ارگونوميك مناسب بسازن تا نواختن اون برای نوازنده راحت باشه.
هارمونيكا هوهنر – مدل كرومتا (Chrometta) – توی اين هارمونيكاي دياتونيك، قطعهی دهني با شانه به صورت يكپارچه طراحی و ساخته شده.
هارمونيكا هوهنر – مدل CX-12 – هوهنر توی اين مدل قطعهی دهنی رو به عنوان قسمتی از صفحه پوشاننده طراحی كرده.
"انواع هارمونيكا"
هارمونيكا كروماتيك: هارمونيكای كروماتيك يك رديف سوراخ داره كه همهی اونها هم با دمش و هم با مكش توليد صدا میكنن. ويژگی مهم سازدهنیهای كروماتيك اينه كه يه تيغهی فلزي كه حالت كشویی داره پشت قطعهی دهنی قرار گرفته و به اون اسلايد (Slide) میگن. كاركرد اين قطعه اينه كه نتهایی كه نواخته میشن رو نيم پرده زير كنه. نحوهی كارش به اين صورته كه، برای استفاده از اون يه شستی (معمولا سمت راست سازدهنی) وجود داره كه در واقع انتهای خود اسلايده و وقتی شما انگشتتون رو روی اون قرار بدين و به سمت مخالف فشار بدين، تمام نتها نيم پرده بالا میرن.
هارمونيكا هوهنر – مدل Hohner 270 – اين مدل هارمونيكای كروماتيك هوهنر 12 سوراخ داره و به نوازنده اجازه میده كه تا با لبهاش، قطعهی دهنی رو بالا و پايين كنه و توی تن تغيير ايجاد كنه و بتونه از دستش كه آزاده برای نواختن ساز ديگهای استفاده كنه.
هارمونيكای طرح ريشتر – اين نوع هارمونيكا توی سه مدل با 12، 14 و 16 سوراخ توليد میشه و به نوازنده اين اجازه رو میده تا فقط با يه سازدهنی بتونه كليدهای مختلف رو بنوازه و به همين خاطر از اين هارمونيكا ميشه برای نواختن هر سبكی استفاده كرد.
هارمونيكای دياتونيك: به طور كلی به هر سازدهنی كه طوری طراحی شده باشه تا فقط بتونه يه كليد رو بنوازه، دياتونيك میگن. البته سازدهنیهای استاندارد با طراحی ریشتر میتونن كليدهای ديگهای رو هم بنوازن. در واقع به نوعی بايد مجبورشون كرد چون برای اين كار طراحی نشدن اما با استفاده از دوتا تكنيك يعنی تكنيكهای بندينگ (Bending) و اور بلوييگ (Overblowing) میشه اين كار رو انجام داد. با تكنيك بندينگ نوازنده میتونه بعضی از فواصل نيم پردهای رو كه توی حالت عادی جز نتهای سازدهنی دياتونيك نيستن رو بنوازه و با تكنيك اور بلويينگ میتونه بقيه نتهای كروماتيك رو هم بنوازه كه يعنی نتهای گام كروماتيك رو روی سازدهنی دياتونيك اجرا كنه. البته اين تكنيك جز تكنيك های سخت محسوب میشه و زمان میبره تا نوازنده بهش مسلط بشه. بسته به كشور ممكنه سازدهنی دياتونيك به معنی هارمونيكای ترمولو (شرق آسيا) يا هارپ بلوز (اروپا و آمريكای شمالی) باشه و يه نوع ديگه از هارمونيكاهای دياتونيك، هارمونيكای اكتاو هست.
جدول نتهای استاندارد يه هارمونيكای ده سوراخهی دياتونيك با كليد سل ماژور
رديف اول نتهایی كه با دمش توليد میشن و رديف دوم نتهایی هستن كه با مكش ايجاد میشن. پس در واقع برای هر دو نت يه سوراخ وجود داره.
هارمونيكای ترمولو (tremolo-tuned harmonica): به اين سازدهني، هارمونيكای اكو (echo harmonicas) هم میگن كه به خاطر نوع صدایی كه توليد میكنه هست. مهمترين مشخصهای كه سازدهنی ترمولو داره، اينه كه برای هر نت دوتا زبونه داره و اين سازدهنیها دوتا رديف سوراخ دارن و همهی سوراخها هم با دمش و هم با مكش صدا توليد میكنن. وقتی مثلا نوازنده همزمان توی دوتا سوراخ يه نت بدمه (تكنيك معمول نوازندگی ترمولو همينه) دوتا زبانه همزمان با هم به ارتعاش در ميان و كمی هم رو از كوك خارج میكنن و برای همين صدايی كه توليد میشه حالت لرزان و موجداری، داره كه بهش تاثير ترمولو (Tremolo Effect) گفته میشه. از اين سازدهنی بيشتر توی موسيقی راك شرق آسيا و موسيقی پاپ استفاده میشه.
هارمونيكا ترمولو هوهنر مدل Soloist
هارمونيكای ملوديك اركسترال (Orchestral melody harmonica): هارمونيكا های اركسترال در درجهی اول برای اين طراحی شدن تا توی گروهی نوازیها ازشون استفاده بشه. هشت نمونه هارمونيكای ملوديك اركسترال وجود داره كه معمولترين اونها هورن هارمونيكا (horn harmonicas) ست كه بيشتر توی شرق آسيا از اونا استفاده میشه. اين سازدهنیها يه شانهی بزرگ دارن و فقط زبانههای دمشی دارن. برای هر سوراخ هوا توی اين سازدهنیها يه زبانه تعبيه شده. يه مدل از اونها طرحی شبيه به پيانو داره از اين نظر كه نتهای طبيعی با گام دياتونيك نت دو (C) روی صفحهی زبانههای پايين و صفحهی زبانههای بالا با سوراخهای دو يا سه تایی كه بين اونها فاصلهی خالی هم وجود داره مثل كليد سياه توی پيانو. مدل ديگهای هم هست كه يه صفحهی زبانهدار برای نتهای زيرتر دقيقا بالای نتهای طبيعی قرار گرفته و به يه تعداد زبانه توی هر دو صفحه وجود داره.
هارمونيكاهای اركسترال با پيچهای مختلفی وجود دارن. بمترين اونها از دو اكتاو پايين تر از دو وسط شروع میشه و زيرترين اونها از دو وسط شروع میشه و معمولا وسعت صدای همشون بين دو تا سه تا اكتاو رو پوشش میده. اونها سازدهنیهای كروماتيك هستن كه معمولا توی اجراهای اركستر توی شرق آسيا ازشون استفاده میشه و به جای سيستم معمولی كه توی آمريكا و اروپا برای سازدهنی كروماتيك استفاده میكنن، به اين شكل متفاوت طراحی میشن. معمولا زبانههای اونها بزرگتره و يه شيپور بهشون وصل شده كه رنگ صدای متفاوتی بهشون میده و معمولا توی قسمت سازهای بادی قرارشون میدن. در گذشته بيشتر با اسم هارمونيكای شيپوردار شناخته میشدن.
هارمونيكای اكوفون (Echophone) هوهنر – مدل 3810
نوع ديگهی هارمونيكای ملوديك اركسترال، هارمونيكای پليفونی (Polyphonia Harmonica) هست كه بعضی اوقات با اسم كروماتيكا (chromatica) هم شناخته میشه. اين نمونه تمام دوازده تا نت كروماتيك رو دارن كه توی يه رديف قرار گرفتن. اكثر مواقع برای هر تن هم دمش و هم مكش دارن. برای هر سوراخ دوتا زبانه دارن. البته مدلهایی هم هستن كه تفاوتهای جزئی داشته باشن. مثلا هوهنر شماره 7 (M. Hohner– No. 7) فقط دمش داره و هوهنر شماره 261 (M. Hohner – No. 261) هم فقط دمش داره و برای هر سوراخ دو تا زبانه قرار داده شده كه يه اكتاو فاصله دارن.
هارمونيكای پلیفونيك با آكوردهای سه تایی – مربوط به دهه ی 1930
هارمونيكای آكورد (Chord harmonica): سازدهنی آكورد برای گروه نوازيه و تا 48 تا آكورد داره؛ مثل: ماژور، هفتم، مينور، افزوده و كاسته. توی هر دسته چهار تا نت هست كه هركدوم توی دمش و مكش صدای متفاوتی توليد میكنن. معمولا برای هر سوراخ دوتا زبانه در نظر گرفته شده كه با يه اكتاو از هم تنظيم شدن. با اين حال توی مدلهای ارزونتر برای هر نت فقط يه زبانه در نظر گرفته شده. بعضی از هارمونيكاهای اركسترال جوری طراحی شدن كه بشه از اونها به عنوان سازدهنی باس و هم به عنوان سازدهنی آكورد استفاده كرد. توی اين مدلها، نتهای باس كنار دستههای آكورد قرار گرفته. نمونههای ديگهای هم از هارمونيكاهای آكورد وجود داره. مثلا سازدهنی هايي كه فقط 6 آكورد رو ميشه باهاشون نواخت و سازدهنیهایی كه مثل سازدهنی كروماتيك كار میكنن.
كوردومونيكا توليد كمپانی هوهنر و برای دههی 1960 – اين ساز دهنی هم به عنوان يه سازدهنی آكورد كار ميكنه و هم مثل يه سازدهنی كروماتيك.
هارمونيكا سوزوكی – مدل Suzuki SSCH-56 Compact Chord harmonic – اين مدل 48 آكورد رو میتونه توليد كنه و با بدنهی يه هارمونيكای كروماتيك با 14 سوراخ ساخته شده. سه سوراخ اول برای آكورد ماژور، با يا بدون استفاده از اسلايد. سوراخ 2، 3 و 4 برای آكورد كاسته. سوارخهای 3، 4 و 5 برای آكورد مينور. سوراخهای 4، 5 و 6 برای آكورد افزوده و مجموعا 16 آكورد. اين الگو يه بار ديگه با شروع از سوراخ 5 تكرار میشه و يه با ديگه با شروع از سوراخ 9، كه در مجمع تشكيل 48 آكورد رو میده.
هارمونيكای چنگگونگ (ChengGong harmonica): اين سازدهنی يه بدنهی اصلی داره و قطعهی دهنی اون حالت كشويی داره. بدنهی اون، بدنهی يه هارمونيكای دياتونيك با 24 تا سوراخه كه 3 اكتاو رو پوشش میدن. قطعهی دهنی با 11 سوراخ میتونه به جلوی هارمونيكا بلغزه و اين امكان رو برای نوازنده به وجود بياره تا آكوردها و صداهای مختلفی رو توليد كنه. برخلاف هارمونيكاهای معمولي دمش و مكش هر دو يه نت رو توليد میكنن چون تنظيم اين سازدهنی به سازدهنی ترمولو نزديك تره.
پيچ پايپ (Pitch pipe): پيچ پايپ يه جور سازدهنی ويژه و خاصه كه به عنوان يه مرجع برای صدای نتها، خوانندهها و بعضی نوازندهها (برای سازهای ديگه) ازش استفاده میكنن. تفاوت اصلی بين بعضی مدلهای اوليهی هارمونيكا و پيچ پايپ فقط اسمشون بوده كه مربوط میشه به هدف توليدكننده برای مشخص كردن قشر خريداران مورد نظرش. پيچ پايپ كروماتيك كه خوانندهها و گروههای كر از اونها استفاده می كنن، يه اكتاو كروماتيك كامل يعنی 12 نت رو توليد میكنن. پيچ پايپ برای سازهای زهی هم توليد و عرضه میشه (سازهایی مثل: ويولن و گيتار) توی اين موارد معمولا پيچ پايپها نت سيمهای باز رو اجرا میكنن.
پيچ پايپ برای گيتار – كوك هركدوم مثل كوك سيمهای باز گيتاره.
"راهنماي خريد هارمونيكا"
تقريبا همهی ما اولين بار با هارمونيكا توی بچهگی آشنا شديم و احتمالا يه دونه هم داشتيم. خيلي وقتها ساز دهنی رو به عنوان كادو به بچهها میدن؛ شايد برای اين كه كوچیكه يا ارزون و يا خيلی ساده برای اين كه اسباب بازی فروشیها هم اونو میفروشن و به خاطر همين دلايل خيلی ها فكر میكنن كه ساز دهنی يه ساز واقعی نيست. اما اگه شما دارين اين رو میخونين، احتمالا كاملا میدونين كه اين اصلا درست نيست. در ادامه سعی میكنيم با گفتن يه سري نكات، اگر قصد خريدن ساز دهنی دارين، كمی كمكتون كنيم.
انواع هارمونيكا: در اين مورد به طور مفصل قبلتر توضيح داديم. اما برای خريد معمولا افراد سراغ دو نوع از ساز دهنیها میرن:
هارمونيكا دياتونيك: فقط نتهای يه گام مشخص رو ميشه باهاش نواخت و بيشتر توی موسيقی سبكهای راك، بلوز، كانتری و پاپ استفاده میشه.
هارمونيكا كروماتيك: میشه تمام نتهای كروماتيك يه گام رو باهاش نواخت و بيشتر توی موسيقی كلاسيك و جاز ازش استفاده میشه.
تا اين جا طبق سبك موسيقی مورد علاقهتون، ممكنه برای خريد به نتايجی رسيده باشين.
بالا گام دياتونيك و پايين گام كروماتيك
حالا اگه بخوايم يه كم بيشتر بهشون بپردازيم، بايد بگم كه سازدهنی كه توی بچهگی داشتين احتمالا يه ساز دهنی دياتونيك بوده يا اگه دقيقتر بخوايم بگيم احتمالا يه سازدهنی تنظيم ريشتر بوده (تنظيم ريشتر به هارمونيكاهای گام ماژور گفته میشه.) توضيحات بيشتر در مورد هارمونيكای دياتونيك داده شده. اگه شما میخواين اولين هارمونيكاتون رو بخرين و شروع به نواختنش بكنين، احتمالا هارمونيكای دياتونيك دو، بهترين انتخاب برای شماست. چون كلی كتاب و ويديوی آموزشی برای اين مدل خاص وجود داره. سازدهنیهای دياتونيك معمولا توی دو تا سايز وجود دارن، يكي 10 سوراخ و 20 زبانه (قمیش) و مدل ديگه 14 سوراخ و 28 زبانه، كه البته مدل اول خيلی معمولتره. اگه قصد دارين از اين مدل بخرين؛ چندتا پيشنهاد براتون داريم:
هارمونيكا هوهنر –